Τα ΓΡΕΒΕΝΑ πριν και μετά από το 1821

 

 

( Η προετοιμασία της Επανάστασης)

Γρεβενά, ο τόπος με τις ψηλές βουνοκορφές της Πίνδου και των Χασίων, τις βαθιές χειμαρρώδεις ρεματιές, τα πυκνά δάση,ο τόπος του ορμητικού Βενέτικου και του δυσκολοδιάβατου, πληθονερίτη Αλιάκμονα, ήταν η δύσβατη μεθόριος με ελάχιστα στενοπεράσματα

από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία για τη Σαλονίκη και την Πόλη.
Δύσβατη μεθόριος, γιατί στους στενούς «πόρους» καιροφυλακτούσαν η ληστεία και ο θάνατος από τους ξεσηκωμένους ραγιάδες, τους ¨ κλέφτες,, που έπαιρναν εκδίκηση για τη σκλαβιά, τους βιασμούς και τους δυσβάστακτους φόρους.
Στα στενοπεράσματα των Γρεβενών δεν μπορούσαν να σταθούν βιγλάτορες και δερβενοφύλακες, ούτε δερβενοαγάδες των πασάδων και της κεντρικής Οθωμανικής εξουσίας.
Ο LouisDeshayes, (Γάλλος διπλωμάτης), το 1621, περιγράφει ως εξής την επιλογή του να ταξιδέψει δια θαλάσσης από την Ηγουμενίτσα στην Πόλη, αποφεύγοντας την σύντομη χερσαία οδό των βουνών: «Αν επιχειρούσε κανείς να διασχίσει τα βουνά της Δυτικής Ελλάδας για τη Θεσσαλονίκη, με βεβαιότητα, θα έπεφτε στα χέρια των κλεφτών που ενέδρευαν στα περάσματα».
Οι Οθωμανοί για να κρατήσουν ανοιχτές τις διαβάσεις για τις μετακινήσεις, μεταφορές και για τη σίγουρη είσπραξη των φόρων, αναγκάσθηκαν να ορίζουν, ως φύλακες, τους κλέφτες. Και τους καπεταναίους, ως αρματολούς, με διοικητική ευθύνη στην ευρύτερη περιοχή.
Η εκκλησία διατήρησε το προζύμι και οι κλέφτες αποτέλεσαν τις ένοπλες δυνάμεις της Λευτεριάς.
*Το 1611 συμμετέχει όλη η κλεφτουριά των Γρεβενών στην εξέγερση που έγινε με πρωτοστάτη τον Δεσπότη ΤρίκκηςΔιονύσιο «Σκυλόσοφο».
*Ο Βέργος σκληροτράχηλος επαναστάτηςαπό τα Γρεβενά 1580- 1617,για 36 χρόνια βρισκόταν σε διαρκή αγώνα. Kρατάει άσβεστη τη φλόγα, που σιγοκαίει, για τη Λευτεριά της πατρίδας. Σκότωσε 2000 αξιωματούχους Τούρκους, όπως αναφέρει ο Ζαχιά, αδελφός του Σουλτάνου Αχμέτ.
*Πάνος Ζήδρος, από την Τσαπουρνιά των Χασίων, αρματολός του Ολύμπου με δικαιοδοσία ως τη Β. Πίνδο και έξαρχος όλων των Μοναστηριών της Πίνδου και του Ολύμπου (1630-1760). Κάτω από την ηγεσία του σφυρηλατήθηκε η αλληλεγγύη μεταξύ των ραγιάδων Ρωμιών και αναδείχθηκαν γενναίοι πολέμαρχοι στα αρματολίκια της εποπτείας του.
Ένα πουλάκι κάθισε στου Ζήδρου το κεφάλι.
Δεν κελαηδούσε σαν πουλί, σαν όλα τα πουλάκια.
Μόν' κελαηδούσε κι έλεγε ανθρώπινη κουβέντα:
-Ζήδρο μου, εσύ ήσουν φρόνιμος, ήσουν και παλικάρι
εις την κλεφτιά, ν' αρματολιά, σε όλα τα πρωτάτα.
Ήσουν και πρωτοέξαρχος σ' όλα τα μοναστήρια.
*Πάνος Τσάρας,( 1760_ 1780)από τα Χάσια, γαμπρός και διάδοχος του Ζήδρου, πατέρας του θρυλικού επαναστάτηΝικοτσάρα και του Καλλίνικου,παππούς του Πάνου.Tους δυο τελευταίους τους συναντούμε,(1821_ 1825), σε όλες τις μεγάλες μάχες στο Μοριά και στη Ρούμελη .
*Αθανάσιος Μπλαχάβας, αρματολός των Χασίων, η δράση του ξεκινάει το 1750. Τα Χάσια ησύχασαν από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών. Πατέρας του Παπαθύμιου Μπλαχάβα, του Επαναστάτη του 1788 στα Δυτικά Χάσια. Στο αρματολίκι του ανδρώθηκαν μεγάλοι οπλαρχηγοί που συνέδραμαν στην επανάσταση.
*Νάσος Μάνταλος,από το Περιβόλι Γρεβενών, πρωτοπαλίκαρο του Μπλαχάβα, έδρασε στα Χάσια και τον Κόζιακα. Ο φόβος και ο τρόμος των μπέηδων και των σπαχήδων. Σκοτώθηκε μετά από προδοσία το 1763.
*Δημήτριος Τόσκας, από την Τίστα (σ. Ζιάκα) Γρεβενών, πρωτοπαλίκαρο του Ζήδρου και εκπρόσωπός του στο αρματολίκι των Γρεβενών. Ο αετός της Πίνδου και της Ηπείρου. Συνέδραμε , μετά από τη μύηση του Γεωργίου Παπαζώλη στην εξέγερση του Μοριά το 1770. Γρεβενιώτες πολεμιστές έχυσαν το αίμα τους στο Μοριά. Το μαρτυρεί το τραγούδι του Σαμαρινιώτη,Ιωάννη Φλώρου,που έπεσε μαχόμενος ηρωικά:
«Για κάτσε να συλλογιστώ για κάτσε να λογιάσω
Σαν τι τραγούδι θα να ειπώ για το Γιαννάκη Φλώρου
Που γλύτωσε απ την Κορυτσά και στο Μοριά εσκοτώθη..
......................................................................................................
Κατατρόπωσε στο στενό της Σμίξης τον Μουσταφά γιο του Μεχμέτ πασά της Σκόδρας, που με 3000 πολεμιστές συμμετείχε στην κατάπνιξη της επανάστασης του Μοριά. Μαζί με τον Γιώργο Μπότσαρη διέλυσαν τον Κούρτ Πασά, από το Μπεράτι, που με 4000 τουρκαλβανούς, το 1778, ήθελε να καταλάβει το Σούλι.
*Γιάννης Πρίφτης από τη Σαμαρίνα, ήταν ο τρόμος των Τουρκαλβανών. Παροιμιώδης η φράση στα αλβανικά : « Έρδε Γιάννη Πρίφτεπρες τε κόκα»,ήτοι, (έρχεται ο Γιάννης του Παπά και κόβει το κεφάλι) . Το 1743 κυνήγησε τους Τουρκαλβανούς και τον Βελή Μπέη, πατέρα του Αλή πασά μέχρι το Τεπελένι. (Αφηγήσεις από το Κ. Κρυστάλλη).
*Ντελη –Δήμος, αρματολός της νότιας περιοχής των Γρεβενών.
Το 1754 έγινε αμάχη με τους αγάδες στο Γρεβενό και κάψαν το Βαρόσι και όλο το κάστρο και σκοτώθηκαν 190 νομάτοι Αρβανιτάδες, (Χειρόγραφηυπόμνηση)
Μαρτυρίες για τη δράση του, μας σώζει η Δημοτική Μούσα :
« Σήκου, Δήμο μου και μη βαριά κοιμάσαι
Μάσεπαγανιά, όλο Γρεβενοπούλια
Και έβγα στο Βουνό, ψηλά στη Βασιλίτσα...»
*Γιάννης Ψείρας, αρματολός των Βόρειων Χασίων (1780-1790). Την παλληκαριά του μνημονεύει ο Ρήγας Φεραίος στον Θούριο .
*Κυριάκος Μπασδέκης, από το Περιβόλι, πρωτοπαλίκαρο του Μπλαχάβα Έφτασε μέχρι το Πήλιο και έγινε αρματολός της Μαγνησίας.
Δημοτική μούσα:«να πάω να βρω τον Μάνταλο να σμίξω τον Μπασδέκη που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες»
*Γερό Ζιάκας (Γεώργιος)(1780_1810),πρωτεξάδελφος του Τόσκα. Μετά από τις δολοφονίες του Τόσκα και του Ντεληδήμου, από τον Κούρτ Πασά, αναλαμβάνει το Αρματολίκι των Γρεβενών.

Ζαγκανίκας Σίμος

Πηγές, (Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών του Απόστολου Παπαδημητρίου)