Το αντιστασιακό και εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έχουν απελευθερώσει την Αθήνα. Οι κατακτητές ναζί κρατούν μόνο βασικές πόλεις και οδούς σε Μακεδονία-Θράκη, προσπαθούν να ξεφύγουν τα αδυσώπητα χτυπήματα του ένοπλου τμήματος του ματωμένου στην τριπλή κατοχή ελληνικού λαού, να αποφύγουν τη θανατηφόρα τανάλια της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο του εκδικητή -νεκροθάφτη του φασισμού- Σοβιετικού Κόκκινου
Στρατού που απελευθερώνει την ανατολική ευρώπη και τη βαλκανική θυσιάζοντας εκατομμύρια από τα καλύτερα παιδιά του!«…Τα τελευταία τμήματα της οπισθοφυλακής των Γερμανών από Μέτσοβο ακολούθησαν το δρόμο Μούκανη-Αγιόφυλλο με σκοπό να διαφύγουν μέσω Παλιουριάς-Ελάτης προς Σέρβια-Κοζάνη. Η δύναμή τους ήταν περίπου 3.500 και διέθεταν δεκάδες τανκς, θωρακισμένα, πυροβολικό και εκατοντάδες φορτηγά αυτοκίνητα.
…….Για να φραχτεί η διαφυγή τους χρειαζόταν μια δύναμη, για να καταλάβει τα Στενά Παλιουριάς-Ελάτης και Πόρτας Σαρανταπόρου. Τα τμήματα της ΙΧ Μεραρχίας, που βρίσκονταν στο ύψος Σιάτιστας δεν προλάβαιναν πεζή να φτάσουν έγκαιρα στα πιο πάνω σημεία. Ζητήθηκε τότε ενίσχυση του Τζέλικο1α, που βρισκόταν στην Κοζάνη με δύναμη 600 ανδρών, με καλό οπλισμό και μέσα ταχείας κίνησης. Αν αυτό το τμήμα καταλάμβανε τα Στενά της Παλιουριάς-Ελάτης μαχί με τα τμήματα που διέθετε σ’ αυτή την κατεύθυνση η Ι Μεραρχία, θα ήταν αδύνατο να διαφύγουν οι Γερμανοί. Αλλά ο Τζέλικο δεν κινήθηκε.
…Ο δρόμος από Αγιόφυλλο-Παλιουριά-Ελάτη-Λαζαράδες επί δυο ημέρες κάπνιζε από καταστραμμένα αυτοκίνητα, τανκς και θωρακισμένα. Η οπισθοφυλακή των Γερμανών με σοβαρές απώλειες έφτασε τελικά στην Κοζάνη…………»1
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ που χτυπούσαν συνέχεια τους ναζί σ’ αυτό το δρόμο υποχώρησης και διαφυγής ήταν τμήματα των Ι/38 με το λόχο της ΕΠΟΝ, ΙΙ/4 και της ταξιαρχίας ιππικού, ΙΙ/4, Ι/53 Συνταγμάτων με εφεδροελασίτικα. Πτυχές αυτού του αγώνα ξεδιπλώνονται στις ενθυμήσεις αγωνιστών που έλαβαν μέρος.2
Ένα τσοπανόπουλο-τότε-αυτόπτης μάρτυς συγκρούσεων στην περιοχή της Σκάλας ξαναζωντανεύει πηγαία και γλαφυρά αξέχαστες μνήμες.
«Έκαναν πόλεμο οι αντάρτες του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς στη Σκάλα απεδώθε, στην Τσιοτίνα.
Εμείς είμασταν εδώ, εγώ είχα τα πρόβατα. Βγήκαν οι αντάρτες και έκαναν γούρνες και πήγα και βοηθούσα.
-Χρήστο, τώρα φέγα!
-Όχι, θα κάτσω.
Εγώ κι ο Μήτσιος Σπανός3 είχαμε εκεί τα πρόβατα. Οι Γερμανοί είχαν έρθει στη Σκάλα. Οι αντάρτες ήταν ξένοι, δε γνώρισα κανένα. Υπεύθυνος ήταν μάλλον λοχίας. Έφτασαν οι Γερμανοί, τους καρτερούσαν, ήξεραν πως θα περάσουν. Κόντευαν να φτάσουν στου Τσιουμάρα το μαντρί, εκεί που έκαναν το εικόνισμα. Τους έβαλαν απ' εδώ με πολυβόλο.
– Φευγάστε, θα γίνει μάχη, μη σας πάρει η μπόρα, καμιά σφαίρα !
Εμείς δεν εφυγάμε, εκατσάμε εκεί.
Είχαν 2 πολυβόλα, έναν όλμο κι ατομικά. Αντάρτες θα ήταν γύρω στα 20-25 άτομα, τόσοι περίπου τους έκοψα με το μάτι, δεν τους μέτρησα. Βάνουν το ατομικό πρώτα, ένα μπάμ! Σταμάτησαν αυτοί. Μόλις σταμάτησαν, βάνουν τα πολυβόλα με τη σειρά. Να γαζώνουν! Δεν είχαν φτάσει στην κόκα που σπάζει ο δρόμος, στη στροφή, κάτι είναι εκεί, δεξαμενή;
Οι αντάρτες ήταν στην Τσιοτίνα χαμηλά, όχι πολύ ψηλά. Είχαν βάλει μαρμάρια, πέτρες, μπροστά, δέντρα να μη φαίνονται αλλά και να μη χτυπιούνται. Αυτοί να φύγουν, άλλοι πάνω, άλλοι κάτω! Και άλλοι έβαναν κι από πάνω από τη Σκάλα το πολυβολείο. Και ένα άλλο παρέκει στην Ευαγγελίστρια, στη στροφή παρακάτω, έβαναν κι από εκεί πολυβόλα. Ένας έβανε κι από εδώ το Κομμάτι. Τους ήξεραν, αυτοί έρχονταν φάλαγγα.
Μόλις είδαν τους περικύκλωσαν μετά, τι να κάνουν το 'μασαν να φύγουν! Έμειναν αμάξια, άλλοι τα πήραν αυτοί κατεκεί. Βλέπουμε εκεί έκαναν καμιά δεκαριά τον κατήφορο κάτω, κατά τον Κατσιαντώνη το λεν, πώς είναι του Τσιουμάρα το μαντρί, κάτι πουρνάρια, κατά το Μύλο, τη Σκάλα. Βάρεσαν πολλοί εκεί! ....Τέλειωσε ο πόλεμος, μετά 5,6,10 μέρες αρχίνησαν τα όρνια. Σκότωσαν πολλοί, ήταν σαν αεροπλάνα τα όρνια, δε φαίνονταν ψηλά ο ουρανός από τα όρνια. Έρχονταν από κάτω απ΄ την Καλαμπάκα, στα Κεραμιδάδικα, στου Τσιουμάρα, αυτοί σκόρπισαν κι όπου τους έπιανε το πολυβόλο......»4
Σε αυτή την άνιση μάχη με το πάνοπλο με βαριά όπλα ναζιστικό θεριό, τα χωριά κατέθεσαν βαρύ φορτίο αίματος και θυσιών.
ΔΗΜΗΤΡΑ 22/10/1944
-Μαρία,συζ. Ιωάννου Σπ.Κίρκου (Τσιούκα/Γήλοφος 1902).
Θυγατέρα του Αθανασίου Σταμούλη, παντρεμένη με το Γεώργιο Γκαραλιάκο απέκτησαν πέντε παιδιά. Μετά τη δολοφονία-για περιουσιακές διαφορές- του συζύγου της, έφτασε στο Αράπη με τα τέσσερα μικρότερα παιδιά, Ιωάννη-Αθανάσιο-Βεργίνα-Χριστίνα(+25/10/2018)συζ. Παναγιώτη Λάλου, ο Ευθύμιος (1928-ΔΣΕ) παρέμεινε στην Τσιούκα.
Με το β’ σύζυγο Ιωάννη Κίρκο των Σπύρου και Αθανασίας(27/5/1894-15/1/1982)απέκτησαν ένα αγόρι. Στην προσπάθεια της να γλυτώσουν από τους υποχωρούντες Γερμανούς, μαζί με το μικρό της Γεώργιο (εννιά-9- μηνών) παρασύρθηκαν από τα νερά του Αλιάκμονα. 1.Ληξιαρχική πράξη Καρπερού 4/9-2-1948.
-Κυριλίδης Μιχάλης του Γεωργίου και Παρθένας. 1934.
Οι γονείς, Κυριλίδης Γεώργιος του Ιωάννου και Κανής Καζαντζίδη (Τεκνετζιούκ Τουρκίας 17/4/1905-23/7/1983) και Παρθένα Γ.Καζαντζίδη (Τεκνετζιούκ Τουρκίας 21/8/1905-18/10/1985), είχαν και Ιωάννη(1928- 1944,από κακουχίες), Σπύρο (1930-ΔΣΕ), Δέσποινα(1932/3,την έδωσαν ψυχοκόρη) και τη Δέσποινα(30/12/1938-).
Από μακριά οι σφαίρες του αφαίρεσαν τη ζωή στην τοποθεσία Μαγούλα.
-Λάλλος Δημήτριος του Κωνσταντίνου και Ζωής (1928).
Οι γονείς, Κωνσταντίνος Λάλλος του Δημητρίου και Βάιας Καρετζή (17/3/1890-8/12/1961) και Ζωή Ευθυμίου Καρετζή(29/3/1895-7/2/72), είχαν και τη Βάια(πέθανε νωρίς),την Ευαγγελή(4/11/1934-) και τον Ευθύμιο(10/12/1937-). Υπέκυψε στο θανατηφόρο τραυματισμό.
-Αναστασία Τζιώβα του Αθανασίου και Ευαγγελής(1937)_
Πνίγηκε στα νερά του Αλιάκμονα, επιζητώντας τη σωτηρία.
Πατέρας ο Αθανάσιος Τζιώβας του Ευθυμίου και Βασιλικής (30/8/1908-2/12/1981) και μητέρα η Ευαγγελή Αλεξίου του Ιωάννου και Βασιλικής (Ανθρακιά,21/4/1915-22/9/1991). Η οικογένεια είχε και τα παιδιά, Ευθυμία(19/12/1933-), Σταματία(5/3/1935-), Συμέλα (17/2/1940-), Χρήστο (3/12/1941-), Αντώνιο(15/9/1944-), Παύλο (27/2/1947-) και Κωνσταντίνο (12/3/1951-).
ΠΑΛΙΟΥΡΙΑ 24/10/1944
-Κόντος Νικόλαος του Χρήστου(1853-1934) και της Βασιλικής.
Γεννήθηκε στην Παλιουριά 20/3/1911. Αδέλφιά του: Κων/νος(1893-Η.Π.Α), Βασίλειος(1900-1954), Γεώργιος(1902-1980), Παύλος(1909-), Ελένη-α’ συζ.Κ.Καλτσιούνης και β’ από Ασπροκκλησιά, Σταματία-πέθανε μικρή, περίπου 16.
Παντρεύτηκε τη Μαρία Παλάσκα του Γεωργίου και Ευαγγελίας(1911-). Η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στην Παλιουριά το 1924, όταν εκδιώχτηκαν από τη Νουμπενίτσα-Βαλάνιο. Παιδιά τους, ο Χρήστος(1937-) κι η Ελένη(22/4/1942-)-συζ. Λάμπρου Δ.Θεοχάρη(1935-).Στην Αντίσταση το ζευγάρι συμμετείχε από τις γραμμές του ΕΑΜ. Με την υποχώρηση των Γερμανών δια του Χάντακα, προσπάθησαν να διαφύγουν προς το βουνό. Στην τοποθεσία Καγκέλια προς Λίμνη, γερμανικά βλήματα θέρισαν την οικογένεια. Επέζησε μόνο η μικρή Ελένη με τραύματα στα πόδια.
-Κυριαζίδης Ιωάννης του Λαζάρου και Σοφίας
Γεννημένος το 1908 στη Μ.Ασία. Παντρεμένος με τη Μαρία Παπαδοπούλου είχε παιδιά, τη Σοφία(1935-), Ευρώπη (1937-), Ηρακλή (1939-). EΑΜίτης. Υποχωρώντας, τον πήραν κάτω από το Γαύρο μαζί με το Φωτιάδη Κώστα και τους κατακρεούργησαν στο βουνό στο δρόμο για Ξηρόλιμνη.
-Παπαδόπουλος Νικόλαος του Κων/νου και Μαρίας Χαρ.Αμανατίδη, ο Ζαρίφης..
Γεννήθηκε στο Ήσκιλη Σεβάστειας Μ.Ασίας το 1895 και κατοικούσε στην Παλιουριά. Παντρεμένος με τη Δέσποινα Αδαμίδη του Χαράλαμπου και Μάρθας(17/8/1904-20/10/1990).
Παιδιά τους, ο Κωνσταντίνος(Τσοτύλι1925-2/7/1993),
Μάρθα(1926),Τριαντάφυλλος(8/3/1931-ΔΣΕ), Χαράλαμπος(21/4/1935-2015),Μαρία(1937), Περιστέρα ( 4/9/1940- ), Γεώργιος (17/11/1945- ) και η Σοφία-Γεωργίου Καρυπίδη.
Συμμετείχε στην Αντίσταση-με την οικογένεια- ο ίδιος μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, υπεύθυνος Αλληλεγγύης. Προσπαθώντας να διαφύγουν από τους υποχωρούντες ναζί Γερμανούς, χτυπήθηκαν κι αυτοί μαζί με την οικογένεια Κόντου Ν. Σκοτώθηκαν ο πατέρας και δυο κόρες, η 18χρονη ΕΠΟΝίτισσα Μάρθα κι η 7χρονη Μαρία.
α.Ληξιαρχική Πράξη Θανάτου 3/31-1-1948 Κοινότητας Καρπερού.
-Φωτιάδης Κωνσταντίνος του Ιωάννου και Μαρίας.
Γεννημένος στο Σαρούταρλα Μ.Ασίας το 1900, στην Ελλάδα ήρθε το 1922. Παντρεμένος με την Παρθένα Εκουτσόγλου του Σάββα και της Αναστασίας(Γλαούζ -1972,Παλιουριά), απέκτησαν οχτώ(8) παιδιά, επέζησαν, Ιωάννης (1925-2015), Σταύρος (1932-24/6/2018), Μιχάλης (17/8/1939-) και η Μαρία (21/12/1940-).
Η οικογένεια συμμετείχε στην Αντίσταση, ο ίδιος δραστήριο μέλος του ΕΑΜ.
Να υπογραμμίσουμε ότι και τα δυο χωριά στη διάρκεια της Κατοχής συμμετείχαν ολόψυχα στην ΕΑΜική Αντίσταση. Στις 10-12 Φεβρουαρίου 1944 καταστράφηκαν από τους ναζί επιδρομείς-κατακτητές, πατριώτες έδωσαν τη ζωή τους. Δυο εκλεκτά πρωτοπόρα παιδιά τους θυσιάστηκαν στον αντιφασιστικό απελευθερωτικό αγώνα μέσα από τις τάξεις του λαϊκού στρατού, του ΕΛΑΣ.
Σημειώσεις
1. Σαράντη Πρωτόπαπα-Κικίτσα: Χη ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ (Επιμέλεια: Ν.Μάργαρης). Αθήνα 1978, σελ.404-405.
1α.Η ταξιαρχία του Τζέλικο, εγγλέζικα στρατεύματα που αποβιβάστηκαν στην Πελοπόννησο το Σεπτέμβρη 1944
2. –όπου 1, παραπάνω.
-Τα θεσσαλικά νιάτα στ’ άρματα, Β. Θ. Πάσχου. Περιοδικό Εθνική Αντίσταση/ΠΕΑΕΑ, 44/1985.
-Το απελευθερωτικό κίνημα Καρδίτσας-Αγράφων, Κ. Μπουλτζή. Εθνική Αντίσταση/ΠΕΑΕΑ,29/1981.
-Από τη δράση του ΕΛΑΣ στη Δ. Μακεδονία, Ζαχ. Π. Δρόσου. ΕΑΜ-Αντίσταση/ΠΣΑΕΕΑ,9/1989.
-Οι τελευταίες ντουφεκιές, Κ. Σλίκα-Αυγερινού. ΕΑΜ-Αντίσταση/ΠΣΑΕΕΑ, 8/1989.
-Ό,τι θυμάμαι από τα μεγάλα χρόνια της Αντίσταση, Αλ.Ράπτη. Εθνική Αντίσταση/ΠΕΑΕΑ, 20/1979.
3. Σπανός Δημήτριος του Γεωργίου και Μαρίκας Κ. Πίπιλα (Διασελάκι 1926). Αντάρτης του ΔΣΕ, τραυματισμένος αιχμαλωτίστηκε και σφαγιάστηκε στη μάχη των Γρεβενών 26/07/1947.
4. Μαγνητοφωνημένη-29/12/2010- εξιστόρηση του Χρήστου Σταϊνού του Θεοδώρου και Ευαγγελίας (1931-2015)
Υ.Γ. Αναμφισβήτητα απαιτούνται κι άλλα στοιχεία και φωτογραφίες. Αναγκαία κι ευπρόσδεκτα, όπως κι διορθώσεις! Χρέος στη μνήμη των πατριωτών μας!
23-10-2022
Επιμέλεια-παρουσίαση
Δημήτριος Ευθ. Γαλάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου