και
με λαογραφικά στοιχεία στοιχεία, παροιμίες και έθιμα από τις
αλησμόνητες πατρίδες (Πόντος και Σμύρνη) ,από όλη την Ελλάδα και από το
Βυζάντιο
“Ο Μάης έχει μυστικά”
Στίχοι: Ηλίας Κατσούλης -Μουσική: Παντελής Θαλασσινός- από το
cd “Καλαντάρι”
Ο Μάης έχει μυστικά κι ένα κλειδί κρυμμένο
που ανοίγει μάτια σκοτεινά και χείλη πικραμένο
έχει και άνεμο τρελό που κουβαλάει τη γύρη
και πυροβάτες της καρδιάς σαν βγεις στο πανηγύρι
και πυροβάτες της καρδιάς σαν βγεις στο πανηγύρι…
.
Ο Μάης είναι μουσική από παλιό τραγούδι
από κλαδί ροδακινιάς και από λεύκας χνούδι
δεν έχει Λάμδα ούτε Ρο στη γλώσσα να βουλιάζει
είναι από Άλφα καθαρό κι όταν γελάς σου μοιάζει
είναι από Άλφα καθαρό κι όταν γελάς σου μοιάζει…
.
Ο Μάης είναι μια φωτιά, μια φλόγα μαγεμένη
έχει τη μέρα αγκαλιά, τη νύχτα ερωμένη
έχει και ήλιο κυνηγό που ξέρει από σημάδι
να βρίσκει αυτόν που έριξε τα μάγια στο πηγάδι
να βρίσκει αυτόν που έριξε τα μάγια στο πηγάδι..
.
Δεν έχει Λάμδα ούτε Ρο στη γλώσσα να βουλιάζει
είναι από Άλφα καθαρό κι όταν γελάς σου μοιάζει
είναι από Άλφα καθαρό κι όταν γελάς σου μοιάζει.
Τα λαογραφικά του Μαΐου
Μάιος, λατινικά Maius, Meusis πέμπτος μήνας του ημερολογίου μας και τρίτος του δεκάμηνου αρχαίου ρωμαϊκού ημερολογίου.
Η ονομασία του προέρχεται από την αρχαία ρωμαϊκή θεότητα Maja
(Μάγια), που με τη σειρά της προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη
μαία, τη μάνα της Γης, εκείνης που τρέφει τον άνθρωπο, και την Κυβέλη, η
οποία ανάθρεψε τον Ερμή.
Αργότερα η θεά ταυτίστηκε με την ελληνική νύμφη μαία, την ομορφότερη
από τις Ατλαντίδες, μητέρα του θεού Ερμή, στον οποίο κυρίως αφιερώθηκε ο
μήνας.
Παράλληλα, ο Μάιος είχε τεθεί υπό την προστασία του Απόλλωνα και τον
προσωποποιούσαν με τη μορφή άνδρα που βρισκόταν στο μεταίχμιο δύο
ηλικιών και έφερε στο κεφάλι του κάνιστρο γεμάτο άνθη.
.
Μήνας της άνοιξης και του έρωτα…
Μάιος. Σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας. Μήνας των λουλουδιών και
της βλάστησης αλλά και, σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, μήνας φορτισμένος
από μαγική επήρεια. Πάνω απ’ όλα όμως, μήνας χαράς που εκδηλώνεται από
την πρώτη κιόλας μέρα.
Η πρωτομαγιά χαρακτηρίζεται και από την οριστική νίκη της φύσης
απέναντι στο χειμώνα προετοιμάζοντας τη νέα καρποφορία. Στην προσπάθειά
της αυτή έχει και αρωγό τον Άγιο Χριστόφορο, που γιορτάζει στις 9 Μαΐου
και είναι προστάτης των γεωργών από το μαγιάτικο χαλάζι.
Στο ίδιο πνεύμα βρίσκονταν τα έθιμα και οι δοξασίες κατά την ημέρα της Αναλήψεως.
Η σημασία της Αναλήψεως (από το ρήμα αναλήβομαι = εξαφανίζομαι)οδηγεί
σε μία σειρά από ενέργειες που έχουν σκοπό να προστατεύσουν τα
κεκτημένα (γάλα, ζώα) και να εξαφανίσουν τα δεινά.
.
«Μέρα Μαγιού»
«Πρωτομαγιά, τα λουλούδια γιορτάζουν και τα πουλιά το ταίρι τους
φωνάζουν…» Αν και άλλη παροιμία διαφωνεί, αφού υποστηρίζει ότι «ο Μάης
έχει τ’ όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια», οι άνθρωποι θέλουν το Μάη μήνα
των λουλουδιών και έχουν ορίσει την Πρωτομαγιά ως ημέρα γιορτής τους.
.
Έθιμα Μαΐου
Οι αλησμόνητες πατρίδες έχουν δύο ημέρες μνήμης το Μάϊο. Η μία είναι η 29η Μαΐου 1453,
ημέρα Τρίτη, σημείο μελανό στην ιστορία. Για τους Έλληνες η πτώση της
Κωνσταντινούπολης υπήρξε ένα σημαντικό γεγονός που πλήγωσε την ιστορική
μας μνήμη.
Η 19η Μαΐου είναι η ημέρα μνήμης των εκατοντάδων χιλιάδων Ποντίων που
δολοφονήθηκαν από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλικούς. Μια ημέρα
διώξεων, παθών και θανάτου, που μετατράπηκε σε ημέρα ζωής, αφετηρία
ανάστασης και αναγέννησης από τους Ποντίους.
.
Ο Μάιος στον Πόντο
Σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας ο μήνας των λουλουδιών, της
βλάστησης και της καρποφορίας στον Πόντο ο Μάιος λεγόταν Καλομηνάς, από
το επίθετο καλός και το ουσιαστικό μήνας.
Έρθεν ο Καλομηνάς, πία γάλαν, αν πεινάς. Όνταν έρτ’ ο Καλομηνάς,
φυτρώνε τα χορτάρια, ντ’ έμορφα επρασίντσανε τα τσόλια τα παρχάρια.
Το πρωί της 1ης του Καλομηνά, έτρωγαν άρτο που είχαν φυλάξει από τη
Μ. Πέμπτη, έπιναν γάλα, έβγαζαν τα ζώα από το μαντρί και τα οδηγούσαν
στη βοσκή αφού τα στόλιζαν με πολύχρωμες κορδέλες, «τραχολίδια», και με
κουδούνια. Τα οδηγούσαν κρατώντας στο χέρι βέργες από ανθισμένες
αγριοτριανταφυλλιές, που τις έλεγαν μασούρας.
Στον Πόντο ο Μάιος συνδεόταν με δοξασίες και προλήψεις. Οι κάτοικοι
πίστευαν ότι κινδύνευαν από μάγια και γι’ αυτό εκείνη την ημέρα
προσπαθούσαν όλοι να προφυλαχθούν με σκόρδα, κρεμμύδια και μαγιοβότανα.
Σύμφωνα με το έθιμο, κρεμούσαν στα σπίτια στεφάνια, σύμβολα της δροσιάς
και της δύναμης της μαγιάτικης φύσης, θεωρώντας ότι θα τους μεταδοθεί η
υγεία και η ζωντάνια της φύσης. Η έξοδος των αγελάδων για τις εαρινές
βοσκές έπρεπε απαραίτητα να γίνει την πρωτομαγιά. Στα τέλη του Μαΐου θα
άρχιζε η ομαδική μετάβαση των ζώων στους ορεινούς βοσκότοπους
(παρχάρια).
Το Μάιο στον Πόντο γιόρταζαν τη μνήμη του Αγίου Χριστόφορου,
μεγαλομάρτυρα από τα αρχαία Σούρμενα του Πόντου. Στις 21 Μαΐου γιόρταζαν
τη μνήμη των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που λάτρευαν ιδιαίτερα.
.
Πρωτομαγιά στη Σμύρνη
«Στην πριγκηπέσα Σμύρνη αιώνια είναι η άνοιξη»
Ο Μάιος εκτός από μήνας φορτισμένος με μαγική επήρεια, ήταν μήνας
χαράς και λατρείας της βλάστησης με δοξασίες και έθιμα που οι Σμυρνιοί
τηρούσαν ευλαβικά.
Από την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι κάτοικοι ήταν στο πόδι. Άλλοι
στα περιβόλια, άλλοι στα σπίτια τους παρέες παρέες, ενώ γεμάτα ήταν και
τα καφενεία και οι ταβέρνες της Προκυμαίας. Την Πρωτομαγιά κάθε σπίτι
έπρεπε απαραίτητα να κρεμάσει το «Μάη»
Για το «Μάη» χρησιμοποιούσαν ένα συνδυασμό πολλών διαφορετικών λουλουδιών γιατί το κάθε λουλούδι είχε ξεχωριστή σημασία.
Κάθε λουλούδι ήταν και μια ευχή, για να έρθουν τα καλά του Μάη στο σπίτι αλλά και στην προσωπική ζωή των ανθρώπων.
Το αγιόκλημα ήταν για την ευτυχία του σπιτιού, οι μαργαρίτες και οι
παπαρούνες συμβόλιζαν τα αγαθά, ενώ η λυγαριά ήταν για την αγάπη των
κοριτσιών. Όποιος λυγαριά δεν πιάσει την αγάπη του θα χάσει. Το στεφάνι
πολλές φορές είχε και ρίζες φυτών, για να διώχνουν τη γλωσσοφαγιά καθώς
και σκόρδο για να μην τους πιάνει μάτι.
Τα περιβόλια της Σμύρνης καταπράσινα εκείνη την εποχή προσέφεραν «απλόχερα» την πρώτη ύλη για την κατασκευή των στεφανιών.
Τα κουκιά, τα αμπελοφάσουλα, οι διάφοροι βλαστοί, το αφράτο και
ζυμωμένο με προζύμι ψωμί, τα παξιμάδια αλλά και οι μεζέδες για το
βραδινό γλέντι ήταν το μέλημα της νοικοκυράς από την προηγούμενη μέρα.
Την Πρωτομαγιά η Σμύρνη και τα γύρω προάστια έμοιαζαν σαν ένα
τεράστιο μπουκέτο. Το λιμάνι είχε μια σπάνια λάμψη, τα πουλιά χαίρονταν
τον ερωτικό τους θρίαμβο, οι Σμυρνιοί τη ζωή και την οριστική νίκη της
φύσης στον αγώνα της για νέα καρποφορία…
Και μερικά ακόμα λαογραφικά στοιχεία από όλη την Ελλάδα:
Πιστεύεται ότι πήρε το
όνομά του από την μητέρα του Ερμή, τη Μαία. Απεικονίζεται με ένα νέο
άνδρα που φέρει στο κεφάλι καλάθι γεμάτο λουλούδια. Ο λαός μας,
συσχετίζοντας παρετυμολογικά το όνομα του Μαΐου με τα μάγια, τον θεωρεί
μαγεμένο μήνα. Ο μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης. Οι Αγραφιώτες
τον ονομάζουν «χαλαζά» και οι Τήνιοι «βροχάρη». Οι Θρακιώτες ονομάζουν
τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο «Τριαντάφυλλα», γιατί το κυριότερο από τα
λουλούδια του Μάη είναι το τριαντάφυλλο. ΣτηΜακεδονία ονομάζεται
«Κερασάρης», στον Πόντο «Καλομήνας», στην Κύπρο «Πεντεφάς ή
Πενταδείλινος», γιατί εξαιτίας του μεγάλου μήκους των ημερών του,
αναγκάζονται να τρώνε 5 φορές την ημέρα. Επίσης Πράσινος και Λούλουδος.
.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ:
Θερίζουν τα σανά, τη σίκαλη, τη βρώμη & το κριθάρι.
Σπέρνουν μπαμπάκι, καλαμπόκι.
Μεταφυτεύουν τα καπνά.
Φυτεύουν λαχανικά.
Κάνουν τα τελευταία «μπόλια» (=εμβολιασμούς).
Παρασκευή τυριού.
Κούρεμα προβάτων & γιδιών.
.
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ:
«Στον καταραμένο τόπο (στων αμαρτωλών τη χώρα), Μάη μήνα βρέχει».
«Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι & τον Αύγουστο σταφύλι».
«Μάης άβροχος, τρυγητής άμετρος».
«Μην βγάλεις μήτε μπάλωμα, πριν βγει ο Μάιος μήνας».
«Απρίλης Μάης κουκιά μεστωμένα (ή μετρημένα)»
«Θε μου, δος μου την υγειά μου κι ας φορώ το Μάη γούνα»
«Τώρα είν’ ο Μάης κι Άνοιξη, τώρα είναι καλοκαίρι»
«Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει»
«Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα τότε τ’ αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα».
«Απρίλης, Μάης, κοντά ειν’ το θέρος».
«Ένας κούκος (ή χελιδόνι) δε φέρνει την άνοιξη».
«Ήρθεν ο Μας (Μάης);Των γυναικών ταμνάς» [δηλ. από τις πολλές δουλειές]
«Κάθου, γέρο, λίμενε (περίμενε) να φας το Μάη χορτάρι».
«Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι».
«Μάης άβρεχτος, χρόνια ευτυχισμένα».
«Μάης άβροχος, τρυγητός χαρούμενος».
«Μάης πενταδείληνος και πάντα δείλι θέλει».
«Μην πάρεις το Μάη άλογο, μήτε γυναίκα τη Λαμπρή» [δηλ. το Μάιο τα άλογα
φαίνονται πιο γερά γιατί τρώνε περισσότερο κι έτσι ο αγοραστής μπορεί
να ξεγελαστεί- επίσης οι γυναίκες τη Λαμπρή στολίζονται με τα καλά τους
ρούχα και μπορεί κανείς να νομίσει ότι κάποια είναι όμορφη μόνο και μόνο
επειδή είναι καλοντυμένη]
«Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό».
«Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια».
«Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα».
«Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς» [δηλ. το μήνα Απρίλιο οι
γεωργοί έχουν λίγες αγροτικές εργασίες ενώ τον Μάιο έχουν πολλές και
χρειάζονται πολλά ψωμιά για τους εργάτες]
«Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι Ο Μάης πουλά σιτάρι» [δηλ. μπορείς από πριν να κρίνεις τη σοδειά και να καθορίσεις την τιμή]
«Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει».
«Ο Μάης ρίχνει την δροσιά κι ο Απρίλης τα λουλούδια».
«Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει».
«Οντά ’πρεπε δεν έβρεχε κι ο Μάης χαλαζώνει».
«Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος».
«Οπού σπείρει ή δε σπείρει, το Μάη μετανοεί» [δηλ. τότε κάποιος καταλαβαίνει αν έκανε καλά που καλλιέργησε τη γη ή όχι]
«Όταν πρέπει δε βροντά και το Μάη δροσολογά».
«Σαν έπρεπε δεν έβρεχε, το Μάη εχαμοβρόντα».
«Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερό».
«Το Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες» [δηλ. όσο κι αν τεμπελιάζουν, Θα κάνουν δουλειά γιατί είναι οι μέρες μεγάλες]
«Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι» [πρόληψη που συνδέει την
ονομασία του Μαΐου με τη λέξη μάγια-έλεγαν ότι όσοι είναι γεννημένοι το
Μάη δε παθαίνουν τίποτα από μάγια]
«Το Μάη με πουκάμισο, τον Αύγουστο με κάπα».
«Τον Απρίλη και το Μάη κατά τόπους τα νερά».
«Τον Μάη κρασί μην πίνετε κι ύπνο μην αγαπάτε».
«Του καλού γεμιτζή (ναύτη) η γυναίκα το Μάη χήρεψε» [δηλ. στη θάλασσα τον Μάιο κάνει ξαφνικές και μεγάλες φουρτούνες]
«Των καλών ναυτών τα ταίρια τον Απριλομά χηρεύουν».
«Τώρα μάγια, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι».
.
.
Πρωτομαγιά στην Ελλάδα μέσα από την καταγεγραμμένη λαογραφία
Όπως καταγράφει ο λαογράφος μας Γ.Α. Μέγας («Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας»)
Στην Πάργα
«στην ηρωική Πάργα, από το πρωί της Πρωτομαγιάς τα παιδιά
εγύριζαν τα σπίτια και τραγουδούσαν το τραγούδι του Μαΐου, στεφανωμένα
με λουλούδια και κρατώντας στα χέρια τους μεγάλους κλώνους πορτοκαλιάς ή
νεραντζιάς, γεμάτους άνθη.»
Στην Κέρκυρα
«Στην Κέρκυρα περιφέρουν κορμό τρυφερού κυπαρισσιού, ίσιου και
φουντωτού τον έχουν σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες και άλλα άνθη, του
κρεμούνε κι ένα στεφάνι από τα χλωρά κλαδιά του δένουνε μεταξωτά
μαντίλια, ζουνάρια και κορδέλες από το στεφάνι τέλος κρεμάνε φρούτα και
χορταρικά πρώιμα..»
Στον Άγιο Λαυρέντιο του Βόλου
«Αλλού, όπως στον άγιο Λαυρέντιο του Βόλου, ο Μάης ενσαρκώνεται
στο Μαγιόπουλο, ένα παιδί στολισμένο με λουλούδια χορός από
προσωπιδοφόρους το συνοδεύουν τραγουδώντας τα Μαγιάπριλα τραγούδια τους
στους δρόμους του χωριού, ενώ χορεύει το Μαγιόπουλο.»
Στη Ναύπακτο
«Στη Ναύπακτο το Μαγιόπουλο το συντροφεύουν γέροι φουστανελάδες βαστώντας στο ένα χέρι κουδούνια στολισμένα με ανθισμένη ιτιά.
Στο Ξηροχώρι Ευβοίας»
«Το έθιμο το βρίσκουμε και στο Ξηροχώρι Ευβοίας, συνδιασμένο με
την παράκληση για βροχή. Εκεί ένας χωρικός, ντυμένος σ’ όλο του το σώμα
με λουλούδια και κλαδιά ελιάς, καρυδιάς και άλλων δέντρων, λέγεται
Πιπεριά. »
Στην Πορταριά
«Στην Πορταριά (πριν από 80 περίπου χρόνια) την Πρωτομαγιά
μεταμφιέζοντο πέντε πρόσωπα: το κορίτσι, ο γιανίτσαρος, όλο άρματα κι
ασήμι, ο γιατρός με το ψηλό φράγκικο καπέλο και δυο άλλα πρόσωπα.
Πήγαιναν εν πομπή ανά το χωρίον και στην πλατεία άρχιζε η παράστασις. Ο
γιανίτσαρος εδοκίμαζε να κλέψει το κορίτσι’ το κορίτσι απ’την τρομάρα
του πέφτει λιγωμένο. Ακολουθούν μοιρολόγια και κοπετοί. Ο γιατρός
ανασταίνει την κοπέλα. Ακολουθούν χοροί, τραγούδια και χαρές.
Στο Τρίκερι της Θεσσαλίας
Επίσης όπως γράφει η Μαρία Μιχαήλ-Δέδε («Γιορτές-έθιμα και τα τραγούδια τους»)
«Την ημέρα της Πρωτομαγιάς, η Τρικεριώτισσα γυναίκα του
βαρκάρη, θα φτιάξει μια ανθοδέσμη και θα την προσφέρει στον άντρα της.
Αυτός με τη σειρά του, θα την προσφέρει στη βάρκα του που τον περιμένει
στο γιαλό. Μα η σημασία του λουλουδιού, δε δηλώνεται μόνο έτσι. Οι
κοπέλλες έχουν τη σειρά τους το απόγευμα. Φοράνε τα καλά τους που τα
ταυτίζουν σε ένα θαυμάσιο ψυχολογικό κρίκο με την όμορφη και πλούσια
τοπική τους φορεσιά. Θα μαζέψουνε λουλούδια στις πλαγιές και τα
πλατώματα των αγρών κι ύστερα κρατώντας λουλούδια θα κατέβουν στην
πλατεία του χωριού τους να χορέψουν. Η πρώτη του χορού δε θ’αποχωριστεί
την ανθοδέσμη της και θα δηλώνει έτσι ολόκληρος ο χορός την πραγματική
του έννοια. Τον θαυμασμό, την αγάπη, την τιμή στο Μάη»
.
Πρωτομαγιά και Βυζάντιο
Τα βυζαντινά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη πραγματοποιούνταν ειδική
τελετή στο Στάδιο της πόλης με την παρουσία του αυτοκράτορα στη διάρκεια
της οποίας ο λαός υποδεχόταν με ύμνους τον ερχομό της άνοιξης.
Oι χρονογράφοι και οι ιστορικοί, που κατέγιναν με την ιστορία της
Eπτανήσου, διέσωσαν την περιγραφή των εθίμων της Πρωτομαγιάς από την
μεσαιωνική Κέρκυρα όπου ήταν αληθινή τελετουργία! Το νησί από το 1272 ως
το 1386 έμεινε κάτω από την κυριαρχία των Aνδεγαυών, Γάλλων αρχόντων
της Nεάπολης. Το νησί χωρίστηκε σε μερίδια, σε τιμάρια και τα
μοιράστηκαν οι Iταλοί και Γάλλοι πολεμικοί αρχηγοί, που βοήθησαν τους
Aνδεγαυούς στην κατάκτηση του νησιού. Ένα από τα τιμάρια αυτά ήταν και
«των Aτσιγγάνων», γιατί όλοι οι Aτσίγγανοι, που ήταν τότε στην Κέρκυρα
ήταν δούλοι της γης σ’ αυτό το τιμάριο.
O Βαρώνος, που ήταν εξουσιαστής του τιμαρίου είχε το δικαίωμα να
φυλακίζει, να εξορίζει και να βασανίζει τους δούλους του Aτσιγγάνους. Oι
Aτσίγγανοι, λοιπόν, κάθε πρώτη του Μάη έμπαιναν στην πόλη της Κέρκυρας
όλοι μαζί. Μπροστά πήγαινε η σημαία με τα σήματα ευγενείας του Bαρώνου
και ακολουθούσαν μουσικά όργανα, φλογέρες και τύμπανα. Έφερναν μαζί τους
από την εξοχή κι ένα κορμό κυπαρισσιού, στολισμένο με πολύχρωμα
λουλούδια, κορδέλες, μεταξωτά μαντήλια, μπαμπάκι σε τούφες, κόκκινα αυγά
του Πάσχα, κουκουνάρες, περιστέρια και ορνίθια ζωντανά, φρούτα
χρυσωμένα και κάθε τι που βγαίνει την άνοιξη. M αυτόν τον μεγαλόπρεπο
«Μάη» πήγαιναν έξω από το μέγαρο του Bαρώνου και τον εγκωμίαζαν με
στίχους. Την επόμενη της Πρωτομαγιάς ο Bαρώνος επιθεωρούσε τους δούλους
του κι εισέπραττε από τον καθένα τους τον τιμαριωτικό φόρο: 17 άσπρα και
2 όρνιθες για κάθε παντρεμένο και 1 χρυσό φλουρί για τον σημαιοφόρο.
Στην Πάργα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου