Τα αρματολίκια τα δημιούργησαν οι Οθωμανοί για να ελέγχουν τα περάσματα, αλλά και για να έχουν τον έλεγχο της υπαίθρου ,όπου κυριαρχούσαν οι κλέφτες λεηλατώντας χωριά ,κωμοπόλεις και περαστικούς πεζούς και εμπορευόμενους με υποζύγια.
Οι αρματολοί πληρώνονταν από φόρους που συνέλεγαν οι κάτοικοι της περιοχής για λογαριασμό των Οθωμανών. Πολλές φορές συνέβαλαν σ’ αυτό και ιερωμένοι, δηλαδή στη συλλογή των φόρων
των υπόδουλων ραγιάδων.Πολλές φορές ο ρόλος των αρματολών και των κλεφτών εναλλασσόταν.
Χαρακτηριστικά αναφέρω την επίθεση των Ζιακαίων το 1828 στο χωριό Νεγάδες στα Ζαγοροχώρια, το οποίο διακρινόταν για τον πλούτο του. Άρπαξαν τις γυναίκες από το χωριό με σκοπό να ζητήσουν λύτρα από τους πλούσιους Νεγαδιώτες, που ζούσαν στη Μολδοβλαχία,στη Ρωσία και την Αυστρία οι ευπορότεροι από αυτούς[i].
Το 1832 ,αφού αρχικάεγκατέλειψαν την περιοχή που δρούσαν ,επέστρεψαν στη Θεσσαλία οι παρακάτω οπλαρχηγοί:ο Ζιάκας απ΄το Γρεβενό, με δυο Τσαπόπουλα, πέντε Μπλαχαβαίους, τρεις Κοντογιανναίους, τον Γιώργη απ’ το Ξηρόμερο, τον Στρατή απ’ τ’ Άγραφα, δυο Μπουκουβαλαίους, τον Κώστα Στρουνάρη, τον Κατσαρό,τον Γιάννη Κουτελίδα μαζί με Τόσκηδες και Λιάπηδες και τον Ταφίλη Μπούζη. Ήθελαν να εξαναγκάσουν την οθωμανική διοίκηση να τους παραχωρήσει οπλαρχηγίες γι’ αυτό επιτέθηκαν στην πλούσια κωμόπολη της Καστανιάς Πωγωνίου την οποία λεηλάτησαν.
Στο αρματολίκι των Γρεβενών πριν το 1821 κυριάρχησαν οι καπετάνιοι: ΤότσκαςΕυθύμιος Τσιόλιας και Γεωργάκης Ζιάκας.Μετά το 1821 την ηγεσία αναλαμβάνει ο Γιαννούλας Ζιάκας και μετά το θάνατο αυτού το 1826 ο Θεόδωρος Ζιάκας.
Το αρματολίκι των Γρεβενών καταργείται το 1832, όπως και όλα τα άλλα αρματολίκια, γιατί τα ένοπλα σώματα των Ελλήνων ήταν μέγας κίνδυνος για τους Οθωμανούς μετά την έναρξη της επανάστασης του 1821.Το καπετανάτο το 1832 είχε στη δύναμή του 130 τουφέκια.
Οι Τούρκοι θέλοντας να εκκαθαρίσουν την περιοχή από τους συνεργάτες των Ζιακαίωντο 1831σκοτώνουν το πρωτοπαλίκαρο των Ζιακαίων Γεωργάκη Μπισοβίτη (από το σημερινό Κυπαρίσσι Γρεβενών),ο οποίος δρούσε στις επαρχίες Γρεβενών και Ανασέλιτσας (Βοΐου)[ii].
Στις 12 Δεκεμβρίου 1832 στο χωριό Σούμπινο (Κοκκινιά) οι άντρες του Μεχμετάγου καίνε ζωντανό μέσα στην εκκλησία του χωριού όπου είχε καταφύγει, τον Σουλεϊμάνη Μπελτσόπουλο που ήταν πρωτοπαλίκαρο και δεύτεροςξάδερφος των Ζιακαίων .Σε νεαρή ηλικία ο προαναφερόμενος Μπελτσόπουλος, είχε εξισλαμιστεί από Αλβανούς, αλλά μετέπειτα ξαναγύρισε στο χριστιανισμό διατηρώντας το όνομα που είχε[iii].
Γεωργάκης Ζιάκας (;-1814)
Ο Γεωργάκης Ζιάκας υπήρξε ο γενάρχης και αρχηγός του καπετανάτου των Ζιακαίων.Διέπρεψε ως κλέφτης στα Γρεβενά και καταπονήθηκε από τον Αλή πασά των Ιωαννίνων. Ενώθηκε με τον παπα-Ευθύμιο Βλαχάβα με τον οποίο αγωνίστηκε μαζί στο επαναστατικό κίνημα αυτού (1806-1808)[iv].Πέθανε το 1814.
Γιαννούλας Ζιάκας (;-1826)
Ήταν γιος του Γεωργάκη Ζιάκα ,μεγαλύτερος αδερφός του Θεόδωρου Ζιάκα.
Το έτος 1824 με απειλές και ληστρικές επιδρομές, ο Γιαννούλας Ζιάκας και ο μικρότερος αδερφός του Θεόδωροςεξανάγκασαν τον ανίσχυρο οθωμανό διοικητή της Ηπείρου να τους αναγνωρίσει ως υπομίσθιους οδοφύλακες στην επαρχία Γρεβενών και την περιοχή του Ζαγορίου[v].
Ο Γιαννούλας παίρνει μέρος στη συνέχεια στην υπεράσπιση του Μεσολογγίου το 1826, ενώ παράλληλα οργάνωσε και το λημέρι του στη Βάλια-Κάλντα, αποκόπτοντας περί τους 40.000Τουρκαλβανούςαπό την ελεύθερη Ελλάδα.Οχυρώθηκεστο Σπήλαιο Γρεβενών, το οποίο ήταν φύσει οχυρή θέση και το οποίο αποτέλεσε το προπύργιο των επαναστατών.
Ο Ιμίν πασάς διατάχθηκε απ’ τον πατέρα του Κιουταχή που πολιορκούσε το Μεσολόγγι να εξοντώσει τους αρματολούς και τους κλέφτες σ’ όλη την Ήπειρο (στην οποία άνηκε μέχρι το 1881 και η επαρχία Γρεβενών).
Οι Ζιακαίοι έμεναν στο Μαυρονόρος στο σπίτι τους.Τους επιτέθηκαν οι Τούρκοι σε συνεργασία με τους Μακραίους. Από την οικογένεια αυτή ο Αλέξιος Μακρής,που ήταν σωματάρχης του Γιαννούλα Ζιάκα, είχε παραδοθεί από το Γιαννούλαστον Ιμίν πασά, ο οποίος και τον σκότωσε. Οι Μακραίοι θέλησαν να εκδικηθούν τους Ζιακαίους και τους επιτέθηκαν ξαφνικά μαζί με τονΜεχμετάγο, που είχε μαζί του Τουρκαλβανούς και τον Ζώγο Κυπριώτη,στο σπίτι των Ζιακαίων.Οι Ζιακαίοι αντιστάθηκαν αλλά υπέκυψαν στην υπέρτερη αριθμητική δύναμη των εχθρών.ΟΓιαννούλας σκοτώνεται, αλλά ο Θεόδωρος γλιτώνει.
Το 1828 ο Θεόδωρος Ζιάκας επιστρέφοντας στα Γρεβενά εκδικήθηκε το θάνατο του αδερφού του Γιαννούλα σκοτώνοντας τα αδέρφια του Αλέξη Μακρή[vi].
Θεόδωρος Ζιάκας(Μαυρονόρος 1798-Αταλάντη 1882)
Μετά τη δολοφονία του Γιαννούλα Ζιάκα, στο χωριό Μαυρονόρος, όπου ήταν και το πατρογονικό σπίτι των Ζιακαίων, αρχηγός της επανάστασης των αρματολών της Πίνδου αναλαμβάνει ο θρυλικός Θεόδωρος Ζιάκας.
Ο Θεόδωρος Ζιάκας (Μαυρονόρος Γρεβενών 1798 – Αταλάντη 1882) ήταν οπλαρχηγός από παλιά οικογένεια κλεφτών και αρματολών, που πολέμησε στην ελληνική επανάσταση του 1821 και στις επαναστάσεις της Μακεδονίας του 1854 και το1878.Πατέρας του ήταν ο γερο-Ζιάκας ο Γεώργιος.
Ο Θεόδωρος Ζιάκας οργάνωσε κατά το 1854 την εξέγερση της Δυτικής Μακεδονίας κατά των Τούρκων. Στη μάχητου Σπηλαίου Γρεβενών, αμέσως μετά τη μάχη της Φυλλουριάς στη Δημηνίτσα (Καρπερό), τον Μάιο του 1854,οΘεόδωρος
Ζιάκας αντιμετώπισε κατά το διάστημα 28 Μαΐου-1 Ιουνίου του 1854 με 300 άνδρες, 12.000 τουρκαλβανούς με επικεφαλή τον Αβδή-πασά.
Στη μάχη αυτή ο Θεόδωρος Ζιάκας αντιστάθηκε στους πολύ περισσότερους αντιπάλους για πολλές μέρες. Όταν τα πολεμοφόδια τελείωσαν, έδωσε εντολή ν’ αδειάσουν τα βαρέλια του κρασιού που υπήρχαν στο χωριό, να τα γεμίσουν με πέτρες και να τ’ αφήσουν από ψηλά να κατρακυλήσουν προς τη μεριά των εχθρών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν πολλοί απ’ αυτούς. Συνέχισε να πολεμά, αλλά όταν η κατάσταση είχε αρχίσει να δυσχεραίνει, αποδέχτηκε τη μεσολάβηση των ξένων διπλωματών και κατόρθωσε να μεταφέρει 1.000 γυναικόπαιδα στην ελεύθερη Ελλάδα και συγκεκριμένα στην περιοχή της Λαμίας.
Επαναστατική δράση στα βλαχοχώρια Αβδέλλα και Σαμαρίνα.
Μορφή προεπαναστατική από τη Σαμαρίνα είναι το 1775 ο Σαμαρινιώτης Μίχος.Άλλη προεπαναστατική μορφή που τραγουδήθηκε, υπήρξε ο Ιωάννης παπα-Σαμαρινιώτης το 1780.
Από την Αβδέλλα αναφέρονται για την επαναστατική τους δράση τα ονόματα: Χατζηκυρίτσης Στέργιος ο οποίος γεννήθηκε το 1805 και ο Νικολάου Παναγιώτης που γεννήθηκε το 1801 .
Από τη Βασιλίτσα αναφέρονται τα ονόματα:Θωμάς Αθανάσιος, ο οποίος γεννήθηκε το 1798,ο Τόλιου Κωνσταντίνος που γεννήθηκε το 1799 και ο Φουσέκης Αθανάσιος.
Η Σαμαρίνα το μεγαλύτερο βλαχοχώρι της Πίνδου δίνει δυναμικά το παρόνστην επανάσταση του 1821.
Οι Σαμαρινιώτες πολέμησαν από τη Μακεδονία μέχρι τη Ρούμελη και έως το Μωριά.Στα 1826 οι Σαμαρινιώτες συμμετέχουν στην Μακεδονική φρουρά στη διάρκεια της πολιορκίας του Μεσολογγίου.Οι Σαμαρινιώτες πολεμιστές ήταν 120 και
πολέμησαν υπό τον Μακρή.Αρχηγός τους ήταν ο Μίχος Φλώρος ο οποίος και σκοτώθηκε. Από τους 120 συμπολεμιστές του σώθηκαν μόνο 33.Κατά την ελληνική επανάσταση του 1821, σπουδαίοι Σαμαριναίοιοπλαρχηγοί ήτανοι
Αβραμούλης και Γιολδάσης , οι οποίοι πολέμησαν και έπεσαν το 1826 στο Μεσολόγγι. Ο Γιώτσας Βούλης πολέμησε με τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι.
Ήταν από τους ελάχιστους επιζώντες της φονικής μάχης και γύρισε τραυματίας στη Σαμαρίνα, όπου πέθανε μετά από λίγο καιρό . Οι Σαμαριναίοι τον κήδεψαν με τιμές εθνικού ήρωα.
Στο Μεσολόγγι έπεσαν επίσης οι Σαμαρινιώτες:Μανάκας Ηλίας,Μ. Μπούσιας και ο καπετάν Τζήμος,
Αντίθετα στην ίδια μάχη στο Μανιάκι σκοτώνεται ο Γκριζωπής Μίχας.
Από τη Δεσκάτη κατάγονταν οι αγωνιστές και οπλαρχηγοί της επανάστασης του 1821 και αρματολοί των Χασίων Ψειραίοι.
Γι’ αυτούς πληροφορούμαστε τα εξής: Ο Δημήτρης Ψείρας και οι αδερφοί του ήταν γόνοι οπλαρχηγού που διέπρεψαν στα Χάσια. Υπήρξαν για μια δεκαετία πότε κλέφτες και πότε αρματολοί.
Το 1827 αναφέρεται τραγούδι γι’ αυτούς που λέει ότι ο Ηπειρώτης Σιλιχτάρης Μπότας, τοποτηρητής των Οθωμανών στη Θεσσαλία, συνεργαζόμενος με τους Νάσο Μάνταλο,Μαντζιαφλάρα και το Ρακίπ Κολώνια, επιχείρησε να τους αιχμαλωτίσει.
Τους συλλαμβάνουν ζωντανούς στο χωριό Νεμπενίτσα και τους πήγαν στην αγορά των Τρικάλων όπου και τους έσφαξαν.Από τη σύλληψη γλίτωσε μόνο ο Νάσος Ψείρας, ο οποίος και ανέλαβε να πάρει εκδίκηση για το θάνατο των δικών του ανθρώπων.
Μαζί με τους Ψειραίους εκτελέστηκε και ο Γεώργιος Τσολάκης που ήταν πρωτοπαλίκαρο του Τσόγκα[vii].
Άλλα ονόματα πολεμιστών από τα Γρεβενά στην Επανάσταση του 1821 ήταν οι Ζακαβέλας Νικόλαος,Καραμήτσος Δημήτριος,Κυρίνης Αθανάσιος,Σίμου Νικόλας υπαξιωματικός,Τζιόβας Χαρίσης χιλίαρχος και ο εκατόνταρχος Τσάλας Κωνσταντίνος.
Αν οι κλεφταρματολοί δεν κυριαρχούσαν στα ορεινά και δύσβατα μέρη όπου είχαν καταφύγει οι Έλληνες, σε αντίθεση με τους Τούρκους και τους εξισλαμισμένους χριστιανούς της περιοχής μας, τους αποκαλούμενους και Βαλαάδες,ο ελληνισμός θα είχε χαθεί ολοκληρωτικά.Έτσι δε θα δινόταν η ευκαιρία στους Βαλκανικούς πολέμους να έχουμε τη δύναμη να τα καταφέρουμε ως Έθνος και να έχει το κράτος μας τη σημερινή του μορφή. Χρόνια πολλά σε όλους, πάντα ελεύθεροι!
Ηλίας Κ. Γάγαλης δάσκαλος
Άγιος Γεώργιος Γρεβενών,24 Μαρτίου 2021
[i] Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.σ.87-88,Π. Αραβαντινού,τύποις Περρή,εν Αθήναις.
[ii]Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.88,Π., Αραβαντινού,τύποις, Περρή,εν Αθήναις.
[iii]Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.91,Π., Αραβαντινούτύποις, Περρή,εν Αθήναις.
[iv]Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.79 ,Π. Αραβαντινού,τύποις Περρή,εν Αθήναις.
[v]Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.σ.74-75,Π. Αραβαντινού,τύποις Περρή,εν Αθήναις.
[vi]Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.84 ,Π. Αραβαντινού,τύποις Περρή,εν Αθήναις.
[vii]Δημώδη άσματα Ηπείρου (1880)σ.σ.82-84 ,Π. Αραβαντινού,τύποις Περρή,εν Αθήναις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου