(fφωτο Περιφορά δεύτερης Ανάστασης στο Άγιο Γεώργιο Γρεβενών).
Του δασκάλου Ηλία Γάγαλη
Μέχρι το 2006 τουλάχιστο όπως διαπιστώνουμε, στα Μαστοροχώρια των Γρεβενών:Άγιο Γεώργιο,Ταξιάρχη και Ροδιά ζούσαν ακόμα άνθρωποι που τραγουδούσαν τα Πασχαλιάτικα τραγούδια.Μια σημαντική απόπειρα διάσωσης αυτών έγινε από τον τότε Νομάρχη Γρεβενών και τον οργανισμό Πολιτιστικής
Ανάπτυξης της Νομαρχίας,τον αείμνηστο γιατρό Δημήτρη Ρίγγο.Τα τραγούδια διασώθηκανχωρισμένα τμηματικά σε περιοχές του τότε Νομού Γρεβενών, σήμερα της Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών.
H συλλογή περιλαμβάνει 4 ενότητες:
Ορεινός όγκος :Σιταράς, Σπήλιο, Μοναχίτι, Κοσμάτι.
Χάσια :Δεσκάτη, Δήμητρα, Κατάκαλη, Τρικοκκιά, Τριφύλι.
Μαστοροχώρια :Άγιος Γεώργιος, Ταξιάρχης, Ροδιά.
Βέντζια: Σαρακήνα, Παλαιοχώρι, Νεοχώρι.
Παραθέτω τους στίχους των πασχαλιάτικων τραγουδιών του Αγίου Γεωργίου τους οποίους διέσωσε ο Ζαχαρίας Δρόσος ,δάσκαλος από τον Άγιο Γεώργιο Γρεβενών και περιέχονται στο βιβλίο του με τίτλο: Τα τραγούδια της Πασχαλιάς και άλλα που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1990[i].
Όλη η σοφία του λαού μας αποτυπώνεται στα τραγούδια αυτά.
Σήμερα, Δέσπω μ', Πασχαλιά
Σήμερα, Δέσπω μ' , Πασχαλιά κι αύριο Χριστός Ανέστη.
Βγήκαν οι νύφες στο χoρό, βγήκαν και τα κορίτσια.
και συ, Δέσπω μ' , δε φαίνεσαι από τον Κάτω Κόσμο.
- Δέσπω μου, κλαίγει το παιδί σ', κλαίει το μοναχό σου.
- Σαν κλαίγει, μάνα μ', μέρωσ' το, σαν κλαίγει, μέρωσέ το.
- Πάρε μήλο από τη μηλιά, σταφύλι από το κλήμα,
κι αν δεν μερώσει κι απ' αυτά, σκάψε, παράχωσέ το.
Τα δυο τ' αδερφάκια μάλωναν
Τα δυο τ' αδερφάκια μάλωναν, Αϊ-Γιώργης κι Αϊ-Δημήτρης.
- Αϊ-Γιώργη, Αϊ-Γιώργη Βούργαρε και σκορποφαμιλίτη,
εγώ μαζώνω φαμιλιές και συ μου τις σκορπίζεις.
Εγώ ανταμώνω αντρόγυνα και συ μου τα χωρίζεις.
Εγώ μαζώνω πρόβατα και συ μου τα σκορπίζεις.
- Δεν φταίγω εγώ, Αϊ-Δημήτρη μου, δεν φταίγω εγώ, αδελφέ μου,
μόν' φταίγει αυτή η άνοιξη π' ανθίζουν τα λουλούδια.
Να σημειώσουμε εδώ ότι του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) έφευγαν παλαιότερα οι ντουβαρτζήδες και οι οικοδόμοι της περιοχής Μαστοροχωρίων για δουλειά σε μεγάλες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη,η Θεσσαλονίκη και επέστρεφαν πίσω στα Γρεβενά του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου).
Απρίλ', Απρίλη δροσερέ
Απρίλ', Απρίλη δροσερέ και Μάη καμαρωμένε,
Απρίλη, φόντας έφυγες, κάνα καλό δεν κάνεις.
Μας χιόνισες τ' Αϊ-Νικολά, το Μάη το καλοκαίρι.
Ρίχνεις τα χιόνια εννιά π'θαμές και τα χαλάζια δέκα.
Ασκήμυναν τα ήπουρα1 κι ομόρφυνεν ο τόπος,
ασκήμυναν κι οι όμορφες χωρίς τα παλικάρια.
Τα παλικάρια αρρώστηκαν πολύ βαριά στα ξένα.
Δε μπόρ'ν να σύρουν τ' άρματα, τα έρημα τσαπράζια2,
τα δέκα μπόγια3 τα κουμπιά, τα φλωροκαπνισμένα4.
Θέλουν νερό απ' τον τόπο τους και μήλο απ' τη μηλιά τους.
Θέλουν και μοσκοστάφυλο από την πιργουλιά5 τους.
1ήπουρα (τα): οπωρικά, φρούτα
2τσαπράζια (τα): Συμπλέγματα διακοσμητικών αλυσίδων που φοριόταν
σταυρωτά από τον ένα ώμο στον άλλο, συνηθισμένα σε τοπικές ενδυμασίες
κατοίκων πολεμικών περιοχών. Από το τουρκικό çapraz = σταυρωτός.
3τα μπόγια: σειρές (εδώ). Γενικά μπόι = ύψος, κοσμοστασιά. Από το τουρκικό boy.
4φλωροκαπνισμένα: χρυσοποίκιλτα
5πιργουλιά :κληματαριά
Στο Γρεβενό, στο Γρεβενό
Στο Γρεβενό, Δήμο μ', στο Γρεβενό, στον όμορφο τον τόπο,
εκεί λαλούν τρεις πέρδικες κι αντιλαλούν τα πλάγια.
Όλα τα πλάγια γιόμισαν και τα πηγάδια βρόχια.
Περδίκα πάει να πιει νερό και πιάστηκε στα βρόχια.
Κι ο κυνηγός από μεριά τσακώνει την περδίκα.
- Αφ'σε(ς) με, άφ'σε(ς) με, κυνηγέ, ότ' είμαι αψιά και σκάζω,
γιατ' είμ' αψιά σαν πέρδικα και σκάζω σαν τρυγόνα.
Γελάστηκε κι ο κυνηγός κι άφησε την περδίκα.
Πάεισε παρέκει κι έκατσε, καρσί τον συνερίζει:
- Δεν ήσουν άξιος κυνηγός να φλή(σ)εις περδίκας μάτια.
Εκεί πέρα κι αντίπερα
Μωρ' ν' εκεί πέρα κι αντίπερα, πέρα στα πέντ' αλώνια, κόρη 'ραβωνιασμένη,
εκεί λιχνούν οι δώδεκα, λιχνούν οι δεκαπέντε
κι η Δέσπω ξεσκυβάλιζε με τη χρυσή τη σκούπα.
Κι η μάνα της την έλεγε κι η μάνα της τη λέγει:
- Δέσπω μ', σε καίει ο κουρνιαχτός κι σε μαραίν' ο ήλιος.
- Εγώ τον ήλιον αγαπώ, τον κουρνιαχτό τον θέλω.
Το γιο του πρωτολιχνιστή άντρα θέλ' να τον πάρω.
- Ο γιος του πρωτολιχνιστή πολλά προικιά γυρεύει.
- Σαν τα γυρεύει, δώστε τα, καλός είν' κι ας τα πάρει.
- Γυρεύει βόδια του ζυγού, φοράδα της καβάλας,
γυρεύει ανεμόπαχνο να τρώει η φοράδα μέσα,
γυρεύ' αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με τα στάχυα.
-Σαν τα γυρεύει, δώστε τα, καλός είν' κι ας τα πάρει.
Διπλό χορό χορεύουμε
Σήμερα Δήμου μ’ Πασχαλιά κι αύριο Χριστός Ανέστη
Βγήκαν οι νύφες στο χορό, βγήκαν και τα κορίτσια
Βγήκαν και τ’ αρχοντόπουλα να ρίξουν το λιθάρι,
Κι σύ Δήμο μ’ στη φυλακή, στον άλυσο δεμένος.
Τα παλικάρια αρρώστησαν βαριά για να πεθάνουν,
Γυρεύουν νερό π’ τον τόπο τους και μήλο απ’ τη μηλιά τους
γυρεύν’ και μοσχοστάφυλλο απ’ τη κληματαριά τους.
Παρακαλώ την άνοιξη κι αυτό το καλοκαίρι
Να κάμει βροχερό καιρό κι ένα βαρύ χειμώνα
Να γκρεμιστούν οι φυλακές, να τσακιστούν οι μπάγκοι
Για να’βγεις Δήμο μ’ και να’ρθεις, να’ρθείς να λιθαρίσεις[ii].
Και το παρακάτω τραγούδι:
Διπλό χορό χορεύουμε,διπλά τραγούδια λέμε.
Χορεύ’η Σύρμου κι η Οβριά,χορεύει η Συρμοπούλα
Κι ου βασιλιάς αγνάντευε από το παραθύρι.
Παιδιά μ’ να μη ‘μαν βασιλιάς,παιδιά μ’ να μη μαν ρήγας
Να πάω να τσακουθώ κι εγώ κοντά στη Συρμοπούλα[iii].
Την Κυριακή του Θωμά μετά τη θεία λειτουργία,οι γυναίκες χόρευαν στον περίβολο της εκκλησίας ξανά το διπλό χορό και έτσι έκλειναν οι γιορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα.
Τρία καρυοφύλλια
Τρία καρυοφύλλια, τζάνουμ, τρία καρυοφύλλια σ' ένα κλωνάρι.
Να κόψω ένα, να το μυρίσω,
να το ρωτήσω, για τον καλό μου,
θάρρουμ τον είδε, στο Πας-Παζάρι.
Πουλούσε μήλα στις μαυρομάτες.
και στα κορίτσια.
Παραλλαγή του τραγουδιού:
Τρία καριοφίλια, τζάνουμ, τρία καριοφίλια σ' ένα κλωνάρι.
Σ' ένα κλωνάρι, τζάνουμ, σ' ένα κλωνάρι. Να κόψω ένα.
Να κόψω ένα, τζάνουμ, να κόψω ένα να το μυρίσω.
Να το μυρίσω, τζάνουμ, να το μυρίσω, να το ρωτήσω.
Να το ρωτήσω, τζάνουμ, να το ρωτήσω για τον καλό μου.
Για τον καλό μου, τζάνουμ, για τον καλό μου, θάρρουμ' τον είδε.
Θάρρουμ' τον είδε, τζάνουμ, θάρρουμ' τον είδε στο Μπιτ Παζάρι.
Στο Μπιτ Παζάρι, τζάνουμ, στη Σαλονίκη πουλούσε μήλα.
Πουλούσε μήλα, τζάνουμ, πουλούσε μήλα στις μαυρομάτες.
Στις μαυρομάτες, τζάνουμ, στις μαυρομάτες και στα κορίτσια.
Στα μάρμαρα, στα μάρμαρα
Στα μάρμαρα, στα μάρμαρα βγήκα να σεργιανίσω.
Πήγα να δω τις όμορφες και πίσω να γυρίσω.
Σαν πήγα και τις λόγιασα, σαν πήγα και τις είδα,
θαμαίνομαι, λογίζομαι το πώς να τις ρωτήσω.
Να της το πω βεργούλα μου, η βέργα κυματίζει,
να της το πω το κλήμα μου, το κλήμα έχει κόμπο.
- Μωρ' άσπρη, ξάσπρη βαμβακιά και χιόνα μου γραμμένη,
μαργαριτάρι σου 'φερα να πλέξεις τα μαλλιά σου.
Στη ρίζα απ' το βασιλικό
Στη ρίζα απ' το βασιλικό, στη ρίζα απ' το βαρσάμη, Σύρμω μ' κι Αναστασιά μου,
έπεσα ν' αποκοιμηθώ, λίγον ύπνο να πάρω.
Είδα ένα όνειρο πικρό, πικρό φαρμακωμένο.
Παντρεύεται η αγάπη μου και παίρνει τον εχθρό μου
κι εμένα με ακάλεσαν νουνά στεφανώσω
Ο λαγός βαράει τη λύρα
Ο λαγός βαράει τη λύρα, η γκαχελώνα1 συγκαθίζει2
κι ο αρίτσιος3 ο λεβέντης μον' την κάνει με το μάτι.
Τ' γκαχελώνα τ'ν κακοφάνηκε, τρέχει στον κατή πηγαίνει,
- Πέντε αβγά σε δίν',αφέντη, να κρεμάσεις το λεβέντη.
Παραλλαγή του τραγουδιού:
Να σας πω ένα τραγούδι, στρογγυλό σαν το καρπούζι.
Να σας πω κι ακόμα ένα στρογγυλό σαν τη λαένα4.
Γκαχελώνα συγκαθίζει κι ο λαγός λαλεί τη λύρα,
κι ο αρίτσιους ο λεβέντης, μόν' την κάνει με το μάτι.
Τ' γκαχελώνα τν κακουφάνκι κι ίσια στον κατή πααίνει.
- Πέντ' αβγά σε δίνω, αφέντη, να κρεμάσεις τον αρίτσιο,
τον αρίτσιο το λεβέντη.
- Τι σε ζήλεψα, μωρ' σκύλα; Τα ποδάρια σ' τα σκασμένα,
το λαιμό σ' το σκουριασμένο.
1γκαχελώνα: χελώνα.
2συγκαθίζει: χορεύει.
3αρίτσιος: σκαντζόχοιρος.
4λαένα: λαγήνι, κανάτα.
Μια καλή νοικοκυρά
Μια καλή νοικοκυρά πάει να μάσει λάχανα.
Τα 'μασε κι τα 'τριψε κι στον τέντζερη τα 'βαλε.
Κι έπεσε να κοιμηθεί κι να μαυροξαπλωθεί.
Χ'πάει τον τέντζερη μια κλωτσιά κι ζεμάτσε τ'ν πεθερά
- Σώπα, σώπα, πεθερά, μη μας μάθει η γειτονιά,
μη μας μάθει η γειτονιά κι τα γύρω τα χωριά.
Πέρα σ' εκείνο το βουνό
Πέρα σ' εκείνο το βουνό, το πέρα και το δώθε,
στην απεκείθε τη μεριά κλήμα ήταν φυτεμένο.
Κάνει τα φύλλα πράσινα και τα σταφύλια μαύρα.
Όσες μανούλες κι αν το πιουν, καμιά παιδιά δεν κάνει.
Να το 'πινε κι μάνα μου να μην είχε κάνει κι εμένα.
Στο συνολικό κατάλογο των τραγουδιών του cd με τίτλο : «Πασχαλιάτικα τραγούδια του Νομού Γρεβενών-Μαστοροχώρια». είναι τα παρακάτω τραγούδια και τα χωριά στα οποία καταγράφηκαν το 2005-2006:
Κατάλογος τραγουδιών:
- Σήμερα, Δέσπω μ', Πασχαλιά(Άγιος Γεώργιος)
- Τα δυο τ' αδερφάκια μάλωναν(Άγιος Γεώργιος)
- Απρίλ', Απρίλη δροσερέ(Άγιος Γεώργιος)
- Στο Γρεβενό, στο Γρεβενό(Άγιος Γεώργιος)
- Εκεί πέρα κι αντίπερα(Άγιος Γεώργιος)
- Διπλό χορό χορεύουμε(Άγιος Γεώργιος)
- Τρία καρυοφύλλια(Άγιος Γεώργιος)
- Στα μάρμαρα, στα μάρμαρα(Άγιος Γεώργιος)
- Στη ρίζα απ' το βασιλικό(Άγιος Γεώργιος)
- Ο λαγός βαράει τη λύρα(Άγιος Γεώργιος)
- Μια καλή νοικοκυρά(Άγιος Γεώργιος)
- Πέρα σ' εκείνο το βουνό(Άγιος Γεώργιος)
- Εδώ σε τούτ' την εκκλησιά(Ταξιάρχης)
- Δεν είναι κρίμα να χαθώ(Ταξιάρχης)
- Στον Αϊ-Λια, στον Αϊ-Λια(Ταξιάρχης)
- Να 'μαν πουλί των Γρεβενών(Ταξιάρχης)
- Κάτω στ' αφράτο μάρμαρο(Ταξιάρχης)
- Τώρα τ' αργά τ' αργούτσικα(Ταξιάρχης)
- Όλος ο κόσμος Πασχαλιά(Ταξιάρχης)
- Παλικάρια μου Γρεβενίτικα(Ταξιάρχης)
- Κάτω στα έξι μάρμαρα(Ταξιάρχης)
- Στα μαρμαρένια αλώνια(Ροδιά)
- Τρεις λυγερές, τρεις έμορφες(Ροδιά)
- Άκου το πουλί, μπεΐνα μ'(Ροδιά)
- Τρία κομμάτια σύννεφα(Ροδιά)
- Η Μάρω από τα Γιάννενα(Ροδιά)
- Έλα, κόρη μ', να πίνουμε(Ροδιά)
- Όλες οι νύφες στο χορό(Ροδιά)
- Δεν ακούς, μπεΐνα μου(Ροδιά)[ii]
Κλείνοντας να κάνω και μια πρόταση στο σημερινό μας Αντιπεριφερειάρχη κ. Γιάννη Γιάτσιο και στην Αντιπεριφέρεια Γρεβενών.Θα μπορούσαν τα παραπάνω cd με τα Πασχαλιάτικα τραγούδια να επανακυκλοφορήσουν για να θυμίζουν σε όλους μας πως οι Γρεβενιώτες δεν ξεχνούν τα τραγούδια τους, τα οποία αυτές τις μέρες τους λείπουν τόσο πολύ,τραγούδια που αναπολούν ανέμελες Πασχαλιάτικες στιγμές των περασμένων χρόνων που ευελπιστούμε να ξαναζήσουμε.Καλό Πάσχα και καλή Ανάσταση σε όλους και όλες.
Ηλίας Γάγαλης
δάσκαλος
[i] Δρόσος Ζαχαρίας (1990)Τραγούδια της Πασχαλιάς και άλλα,σ.77 Αθήνα.
[ii]http://www.dimitrisriggos.gr/index.php/el/ekdoseis/paradosiaki-mousiki/pashaliatika0
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου